Τα τελευταία χρόνια τα δημοψηφίσματα καταγράφουν, σε παγκόσμια κλίμακα, έναν όλο και πιο σημαντικό ρόλο. Τα εργαλεία άμεσης συμμετοχής των πολιτών σε πολλές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, της Λατινικής Αμερικής και της Ασίας, σταδιακά βελτιώνονται και η δυνατότητα χρήσης τους αρχίζει, έστω και με αργούς ρυθμούς, να διευρύνεται
Στη συγκυρία που ζούμε μια αυξανόμενη ένταση του διχασμού που αναπτύσσεται ανάμεσα στον ελιτίστικο και όλο και πιο αυταρχικό κοινοβουλευτισμό και στη δημοκρατία – η οποία προϋποθέτει άμεση και ενεργό συμμετοχή των πολιτών αλλά και δημοκρατικό ήθος – θα μπορούσε να αποδειχτεί ευκαιρία δημιουργίας.
Μάλλον δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι τις τελευταίες τέσσερεις δεκαετίες δεν έχουν προκύψει μεγάλοι οικουμενικοί στοχαστές. Ο κίνδυνος επομένως δεν είναι πλέον να κατηγορούνται κατά καιρούς κάποιοι διανοούμενοι για τις ναρκισσιστικές τους ψευδαισθήσεις, τον ιδεαλισμό ή για το ξεπούλημά τους στην όποια, ανά περίπτωση, εξουσία, αλλά να πάψουν συνολικά να υπάρχουν ως τέτοιοι, με την έννοια της δυνατότητάς τους να ασκούν κάποια επιρροή στην κοινή γνώμη.
Στον κοινοβουλευτισμό η ψηφοθηρική δυναμική και ο παραπλανητικός πολιτικός προσεταιρισμός στρωμάτων του πληθυσμού είναι αυτοσκοπός και αποτελεί το θεμελιώδες (αν όχι το μοναδικό) κίνητρο σε ένα πολιτικό σύστημα που έτσι λειτουργεί και δεν θέλει να αλλάξει.
Οι άνθρωποι ήταν ελεύθεροι να δρουν, να σκέφτονται και να διαλέγονται μέσα σ’ αυτόν τον παρόντα, μοναδικό και χειροπιαστό κόσμο όπου το θεωρούμενο ως φυσικό δεν ταυτιζόταν κατ’ ανάγκη και με το πραγματικό. Με την έννοια ότι αυτό που τελικώς καθόριζαν εκείνοι, ήταν και το πραγματικό… ήταν η δική τους αλήθεια. «Για όλα τα πράγματα μέτρο είναι ο άνθρωπος», υποστήριζε με σθένος ο Πρωταγόρας «για όσα υπάρχουν, ότι υπάρχουν, και για όσα δεν υπάρχουν, ότι δεν υπάρχουν».
Θεωρώ ότι στα παραπάνω βασικά ερωτήματα, δεν έχουν ακόμη δοθεί συνολικά πειστικές και ελκυστικές απαντήσεις. Στη γενετήσια αναζήτηση αυτών των απαντήσεων νομίζω ότι θα μπορούσαμε να εστιάσουμε στα κοινά εκείνα στοιχεία που χαρακτηρίζονται από πανανθρώπινες και διαχρονικές αξίες.
Οι παραπάνω παρατηρήσεις συνάδουν στο ότι είναι λανθασμένη η οπτική που θεωρεί ότι μόνο η περισσότερη «από τα πάνω» πολιτική αποφασιστικότητα και ο συγκεντρωτισμός στον έλεγχο, θα μπορούσαν να αποφέρουν καλύτερα αποτελέσματα, υπευθυνότητα και λογοδοσία επί των δημοσίων οικονομικών. Στην πραγματικότητα φαίνεται να ισχύει ακριβώς το αντίστροφο, είναι η αποσυγκέντρωση και η μεταφορά τους πολιτικού ελέγχου στα χέρια των πολιτών, που θα μπορούσε να συμβάλει στον πολυπόθητο έλεγχο, στη λογοδοσία και στην ισχυροποίηση του κράτους δικαίου.